Aralık 1978'deki Çin Komünist Partisi 11. Genel Kurulu 3. Oturumu'nun başarılı bir şekilde düzenlenmesi, ÇKP'nin liderliğindeki Çin halkının reform ve dışa açılma çalışmaları perdelerini açtığının göstergesidir. Reform ve dışa açılma, Çin'in tarihi yeni bir fırsat yakalamasına, 36 yıllık hızlı gelişmesine, genel ülke gücünün artmasına, halkın yaşamının iyileşmesine ve uluslararası camiadaki statüsünün yükselmesine yol açmıştır.

Geçtiğimiz 36 yıl içinde, Çin'in reform ve dışa açılma çalışmalarında göze çarpan başarılar elde edilmiştir. 1978'de, Çin'in ithalat ve ihracat hacmi sadece 20,6 milyar dolardır; 2013'te ticaret hacmi 4,16 trilyon dolara ulaşmış, 1978'dekinin 200 katına çıkmış, dünyanın 1. sırasına oturmuştur. 1978'den önce, Çin'in döviz rezervi 1 milyar doları hiç geçememiş, 2013'te 3,8 trilyon doları aşmıştır. Dış ticaret, Çin ekonomisinin gelişmesinin önemli destek gücü haline gelmiştir. Yabancı sermaye, teknoloji ve yönetim tecrübelerini yurtiçine tanıtarark, öğrenme-yaratma süreciyle, Çin'in üretim gücünü çok geliştirmiş, gelişmiş ülkelerle arasındaki açığı daraltmıştır. Aynı zamanda, eğitim, kültür, bilim ve teknoloji gibi alanlardaki dış iletişimi de gittikçe çoğaltmıştır. Çok sayıda Çinli öğrenci yurtdışına eğitim almaya gitmekte, onların çoğu ülke gelişimi için önemli insan kaynağı haline gelmektedir. Karşılıklı öğrenme yoluyla, insanların düşünceleri daha da özgürleşmekte, ufukları daha da genişlemekte, dışa açılma bilinci ve yaratıcılık yetenekleri daha da yükselmektedir.

Geçtiğimiz 36 yıllık reformun Çin'i yoksulluktan ve geri kalmışlıktan kurtardığını söylersek, bugün Çin'in II. reformunun, Çin milletinin yükselişini ve Çin halkının Çin Rüyası'nı gerçekleştireceğini söyleyebiliriz. Çin'deki reformun kapsamlı derinleşmesi, hem Çin'in gelişmesine büyük destek verecek, hem de Çin ve Türkiye arasındaki ekonomi, ticaret, finans, bilim-teknoloji ve kültür gibi alanlardaki geniş iletişim ve işbirliğine güçlü bir ivme kazandıracaktır. Çin Türkiye stratejik işbirliği ilişkisi 5. yılına girmek üzeredir. İki önemli yükselen piyasa olarak, Çin ve Türkiye'nin işbirliğini daha da genişletmesinin potansiyeli çok yüksektir. Önümüzdeki 5 yıl içinde, Çin'in yurtdışına yapacağı yatırım 500 milyar doları geçecek, ithalat hacmi 10 trilyon dolara ulaşacak, yurtdışına seyahate çıkan Çinli turistlerin sayısı 400 milyonu aşacaktır. Bütün bunlar Türkiye için de önemli yararlı haberlerdir. Ülkelerimiz bu önemli tarihi fırsatı yakalayarak, söz konusu alanlardaki gerçekçi işbirliğini derinleştirmeli ve ortak kazanç sağlamalıdır.

Çin'in kuzeybatı kapısı olan Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi, ülkenin başka eyaletleriyle birlikte ekonomik ve toplumsal açıdan sürekli ve hızlı gelişmesinin yeni aşamasına girmiştir. Reform ve dışa açılma uygulanmasından itibaren, Xinjiang'ın ekonomisi ve toplumsal yapısında benzeri görülmemiş hızlı ve sağlıklı ilerlemeler kaydedilmiş, ekonomik gelişme ve çeşitli sosyal çalışmalarda parlak başarılar elde edilmiştir.

Bölgenin milli ekonomisi hızla gelişmiş, genel ekonomik gücü kuvvetlenmiştir. Xinjiang'ın 2013 yılındaki GSYİH 851 milyar RMB olmuş, 1952 yılındakinin 177 katına çıkmış, %8,9'luk ortalama yıllık büyüme hızı kaydedilmiştir; 1978 yılındakinin 41 katına çıkmış, ortalama yıllık büyüme hızı %11,2'ye ulaşmıştır. 2013 yılında, Xinjiang'ın yerel mali geliri 155,65 milyar RMB'yi geçmiş, 1955 yılındakinin 900 katı ve 1978 yılının 218 katı olmuştur. 2013 yılı Xinjiang'in kişi başına düşen GSYİH 37847 RMB'dir, yaklaşık 6147 dolarla 1980 yılındakinin 22,5 katıdır.

Ulaşım alanında büyük atılım kaydedilmiştir. 2013 yılının sonuna kadar, Xinjiang'daki karayollarının uzunluğu 170,1 bin km'ye ulaşmış, bunun içinde otoban uzunluğu 2728 km olmuştur. 2013 yılında, Xinjiang'daki hizmete açılan demiryollarının uzunluğu 4911 kmdir. Haziran 2014'te, Xinjiang'ı Çin'in diğer kısımlarına bağlayan yüksek hızlı trenin inşaatı tamamlanmış ve yılın sonunda hizmete açılacak hale gelmiştir. Xinjiang çapında toplam 16 sivil havalimanı, yurtiçi ve yurtdışına giden hava güzergahı bulunmaktadır. Bu sayı ile Çin'in havalimanı sayısı en çok olan eyaletidir.

Modern sanayi sistemi oluşmuştur. 2013 yılında, Xinjiang çapında sanayi katma değeri 289,895 milyar RMB'dir, 1952 yılındakinin 445 katıdır, 1978 yılındakinin 27,9 katıdır. Petrol, kömür, çelik, kimyasal, elektrik, inşaat malzemesi, tekstil gibi sektörleri kapsayan göreceli tam modern bir sanayi sistemi oluşmuştur.

Dışa açılma düzeyi yükselmiştir. Şuan, Xinjiang'ın 29 tane dışa açılmalimanı vardır. Bunlar Xinjiang'ı çevresindeki onlarca ülkeye bağlamakta, Çin'in batıya açılan önemli kapılarını oluşturmaktadır. 2013 yılında, Xinjiang'ın dış ticaret hacmi 27,562 milyar dolardır. Bu rakam 1955 yılındakinin 5409 katı ve 1978 yılının 1175 katıdır. 2013 yılının sonuna kadar, Xinjiang'a yerleşmiş dış sermayeli şirketlerin sayısı 340'ı geçmiştir. 2013'te Xinjiang'a giriş yapan turist sayısı 1 milyon 567 bin 300'e ulaşmıştır. Turizmden 585 milyon dolarlık gelir sağlanmıştır.

Kentsel ve kırsal nüfusun geliri yükselmektedir. 2013 yılındaki Xinjiang kırsal nüfusunun kişi başına düşen geliri 7296 RMB'dir, 1978 yılındakinin 60 katıdır; kentsel bölgelerde kişi başına düşen gelir ise 19874 RMB'dir, 1978 yılının 63 katıdır.

Eğitim-öğretim işleri hızla gelişmektedir. 2013 yılında, Xinjiang'da yüksek öğretim sağlayan okul sayısı 36'dır, ünversite öğrencisi sayısı 278 bin 400'dür, yüksek lisanslı öğrenci sayısı 16 bin 867'dir. 2000 yılından itibaren, Xinjianglı azınlıklardan gelen öğrencilerin daha yüksek düzeyli temel eğitim görebilmeleri için Beijing ve Shanghai gibi gelişmiş şehirlerde Xinjiang lise sınıfları açılmış, 2013 yılında bu proje 45 şehirdeki 93 liseye yayılmış, kabul edilen öğrenci sayısı da yılda bin kişiden 10 bin kişiye yükseltilmiş, okullarda okuyan sayısı 34 bine ulaşmıştır. Bu öğrencilerden %90'ı üniversitelere girmiş, %85'i ise önemli üniversiteleri kazanmıştır. 2003 yılından itibaren, devlet bu projeyi örnek alarak, Urumçi ve Shihezi gibi Xinjiang'daki şehirlerde ortaokul sınıfları açmıştır. Kabul edilen öğrenci sayısı ilk yıldaki 1000 öğrenciden 2014'te 10 bin öğrenciye ulaşmıştır. Söz konusu ortaokul sınıflarına özel olarak kırsal bölgelerden veya yoksul bölgelerden seçilmiş ilkokul mezunları kabul edilmektedir. Bu öğrencilerden %80'i azınlık etnik gruplarından gelen öğrencilerdir.

Yıllar içinde, ÇKP Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Komitesi ve yerel hükümeti inanç özgürlüğü haklarına saygı temelinde din politikasını sürdürerek, çeşitli etnik gruplarının kendi inançlarını yaşamalarını sağlamaktadır. Toplam nüfusu 215 milyon 863 bin olan bölgede 113 milyondan fazla kişi Müslümandır. Cami sayısı 1980'lerdeki 2 binden şu andaki 24,3 bine ulaşmış, din personeli sayısı da 3 binden 28 bine ulaşmıştır. Bölge halkının dini bilgilere yönelik ihtiyaçlarını karşılamak üzere, Xinjiang'da Kur'an Kerim ve çeşitli klasik dini bilgi içeren kitaplar Uygurca, Kazakça ve Çinceye çevirilip yayınlanmıştır. Xinjianglı Müslümanlardan ortalama 400 Müslümana bir cami düşmektedir, ama Ortadoğu'da sadece 1000 Müslümana bir cami vardır. Nüfusu 76 milyon civarında olan Türkiye'de, Diyanet İşleri Başkanlığı'nın açıklamalarına göre 2013 yılında ülke çapında 82 bin 693 cami bulunmaktadır, yaklaşık 920 Müslümana bir cami düşmektedir.

Reform ve dışa açılma uygulandıktan sonra, Xinjiang'ın azınlık etnik gruplarının geleneksel kültürü korunmakta ve geliştirilmektedir. 1984 yılından bu yana, bölgenin eski kitap idaresi azınlık etnik gruplarının 5000'den fazla eski kitabını toplamış ve 100'den fazlasını yayınlamıştır. 11. yüzyılda Karahanlılar dönemindeki son derece önemli 2 eser olan Kutadgu Bilig ve Divânu Lügati't-Türk, hükümetin destekleri ve aydınların ortak çabalarıyla kaybedilme riskinden kurtulmuş, Uygurca ve Çince versiyonları basılmıştır. Uygur müziğinin anası olarak adlandırılan Uygur klasik müziği olan 12 Muqam, Çin Halk Cumhuriyeti kurulmadan önce de kaybedilme riski altındaydı, Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi yerel hükümeti bunu özellikle kurtarılacak sanat eseri ilan etmiş, toplamaya ve korumaya çalışmıştır. Şimdi bu eser tüm bölge çapında yayınlanıp söylenmektedir. Ayrıca 2005 yılında Çin hükümetinin başvurusuyla UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine alınmıştır. 2006 yılında, Kırgız destanı Manas Destanı ve Moğol destanı Jangar Destanı gibi azınlık etnik grupların önemli geleneksel kültürel mirasları, I. Devlet Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine alınıp korunmuştur. 2014 yılına kadar, bölgedeki azınlık etnik gruplarının 293 geleneksel kültürel mirasları, bölgenin somut olmayan kültürel miras listesine alınıp korunmuştur.

Çin hükümeti, İslami eserleri korumaya büyük önem vermektedir. Tarihten kalan değerli Kur'an Kerim el yazması kopyaları hükümetten özel mali yardımla korunmaktadır. Camilerin arazi kullanım sertifikası ve mülkiyet sertifikası bulunmakta, camilerin mülkiyeti hukuken korunmaktadır. Merkezi hükümet milyonlarca RMB'lik yatırım yaparak önemli ve büyük etkiye sahip olan camilerin restorasyon çalışmalarına yardım etmekte, yerel hükümetler de restorasyon çalışmalarına özel yatırım yapmaktadır. Mesela 1999 yılında, merkezi hükümet, Urumçi, Yining ve Hoten'deki önemli eski camilerin restore edilmesi için 7,6 milyon RMB yatırmıştır. Son yıllarda, hükümet 30 milyon RMB yatırıp Kaşgar Iydgâh Camii'ni restore etmiştir. Eylül 2012'de İstanbul'da düzenlenen Çin İslami Kültür Sergisi süresinde Çin'in İslami eserleri sergilenmiş, Türk halkı da Çin hükümetinin İslami kültürel mirasları koruması ve değerlendirmesine tanık olmuştur.

Çin'deki eski İslami yapılar da koruma altına alınmış, Çin hükümeti tarafından değerlendirilmekte ve hukuken korunmaktadır, bunlarda devlet düzeyinde koruma listesinde bulunan İslami eski yapı sayısı 16'dır, diğerleri ise eyalet düzeyi veya ilçe düzeyinde koruma listesine alınmıştır. Türkiye Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan, eski Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah Gül, Başbakan Sayın Ahmet Davutoğlu ve eski İslam İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreteri Sayın Ekmeleddin İhsanoğlu daha önce Xinjiang ziyaretinde bulunmuş, bazıları Divânu Lügati't-Türk yazarı Kaşgarlı Mahmut ve Kutadgu Bilig yazarı Yusuf Has Hacip'in mezarlarını ziyaret etmişlerdir. Söz konusu yapılar da çok iyi durumda bulunmaktadır.